Çok uluslu işletmeler uzun yıllardır nakit havuzu yapılarını kullanmaktadırlar. Bu yapılar altında gruba bağlı şirketlerin nakit fazlaları nakit açığı olan işletmelere kullandırılmakta ve dış kaynak temini yerine grup kendi kaynaklarıyla işletmelerini finanse etmektedir. Bu yapıların nakit yönetimini merkezileştirme, daha uygun faiz oranlarıyla borç verme ve borç alma, bankacılık işlemleri kaynaklı maliyetlerden kurtulma gibi amaçlara katkısı bulunmaktadır. Bu yapılar genellikle ilişkili işletmeler arasında kurulduğundan transfer fiyatlandırması açısından da konunun ele alınması gerekmektedir.

Nakit havuzu yapıları grubun hazine işlevini üstlenmek üzere kurduğu bir şirket tarafından veya daha küçük gruplar için finansal hizmetler şirketi olarak kurulmuş bir şirket tarafından yerine getirilmektedir. Bu yapıların genellikle üçüncü kişi bankaların yardımıyla kurulmaktadır. Nakit havuzu yapılarının işleyiş mantığı aşağıdaki örnek üzerinde Birleşik Krallık Gelir ve Gümrük İdaresi (HMRC)  anlatılmıştır.

Örnek: 

Bir grup 4 şirketten oluşmaktadır. Bunların her birinin önümüzdeki bir yıl için farklı finansal gereksinimleri bulunmaktadır. Grup üyesi şirketlerin her birinin bu ihtiyaçları için geçerli faiz oranlarının aşağıdaki gibi olduğu kabul edilmiştir ve önümüzdeki bir yıl için bu oranlar sabittir.

USD Borç verme faiz oranı: %0,5

USD Borç alma faiz oranı: %2,5

Yukarıdaki gibi bir durumda nakit havuzu yapısı oluşturulmadığında grubun toplam net faiz gideri (1.000.000 – 200.000 =) 800.000 USD olmaktadır.

Bununla birlikte grubun bir bütün olarak üçüncü kişi bankalarda yıl boyunca tuttuğu paranın ortalaması (0)’dır. (40 Milyon finansman ihtiyacı ve 40 milyon finansman fazlası nedeniyle) Nakit havuzu yapısı oluşturulduğunda ve D BV bu yapının lideri olduğunda üçüncü taraf banka sadece net bakiye üzerinden faiz uygulayacağından grup üzerinde her hangi bir faiz yükü de kalmayacaktır.

Bu durumda oluşturulan nakit havuzu nedeniyle grubun ortalama menfaati 800.000 USD olarak ödenmemiş faiz giderinden oluşacaktır. Transfer fiyatlandırması açısından kilit sorun bu 800.000 USD menfaatin bu 4 şirket arasında ne şekilde paylaştırılacağıdır.

Bu basit bir örnektir ve gerçek hayatta fiili durumlar; bakiyelerde her gün değişiklik olması, farklı dövizlerin işleme konu edilmesi, fon fazlası ve fon açığı tutarlarının nadiren eşleşmesi ve nakit havuzu liderlerinin fiili katkıları nedenleriyle nakit havuzundan sağlanan fiili menfaatin hesaplanması böyle kolay değildir.

İlave olarak belirtmek gerekirse nakit havuzu yapıları sadece net borçlanma tutarı üzerinden faiz yüküne katlanılması yoluyla menfaat sağlamaz bunun yanında;

Grubun döviz kuru riskini azaltır,

Grubun tüm ülkelerde tek bir banka ile çalışması bu üçüncü kişi bankalardan daha uygun faiz oranıyla borçlanma gücünü artırır,

Nakit transferlerindeki işlem maliyetlerini azaltır ve her bir ülkede farklı farklı hazine departmanları yerine bu işlerin tek merkezde toplanması personel ve zaman tasarrufu sağlar.

Yukarıdaki örneğe dönecek olursak 800.000 USD tutarındaki menfaatin 4 şirket arasında paylaştırılmasının emsallere uygunluk ilkesi dikkate alınarak yapılması gerekir. Bu tutarın paylaşımında doğal olarak bazı faiz oranlarının kullanılması gerekir. Uygulamada borç verme ve borç alma faiz oranları arasındaki farklık nedeniyle arta kalan bakiye, genellikle nakit havuzu liderine bırakılır. Bu liderin alternatif olarak maliyet artı yöntemiyle tazmin edilmesi de mümkündür.

 Bu yapılara emsallere uygunluk ilkesinin uygulanmasında temel zorluk bunların ilişkisiz işletmeler arasında görülmemesidir. Bu nedenle işlemin nasıl karakterize edileceğini dış emsallerden hareketle ortaya koymak oldukça güçtür.

Seçilen farklı faiz oranlarının farklı sonuçlara yol açtığı aşağıdaki gibi gösterilebilir.

Yukarıdaki faiz oranlarıyla tüm menfaatten (800.000 USD) borç alan şirketler yararlanmaktadır.

Aşağıdaki durumda ise sonuç tamamen farklılaşmaktadır.

Yukarıdaki durumda tüm menfaatten (800.000 USD) borç veren Lüksemburg şirketi yararlanmaktadır.

Aşağıdaki durum tüm menfaatten nakit havuzu liderinin yararlandığı bir sonucun da mümkün olduğunu göstermektedir.

*Bu olayda dışsal faiz oranlarının karşılaştırılabilir fiyat yönteminin bir unsuru olarak kullanılmasının bir sonucu olarak nakit havuzu yapısının oluşturulmasının tüm menfaati kendiliğinden nakit havuzu liderine kalmaktadır. Bu durumda nakit havuzu liderinin gördüğü işlevler, yüklendiği riskler ve kullandığı varlıklarla bu menfaatin uyumlu olup olmadığının ortaya konulması gerekir.

Aşağıdaki durum ise tüm katılımcıların önceki durumlara nazaran daha kötü bir durumda olmadıkları bir sonucun da mümkün olduğunu göstermektedir.

Dolayısıyla yukarıdaki gibi bir dağıtım her bir katılımcının nakit havuzu olmasa elde edecekleri maliyet ve kazançlardan daha iyi bir durum sunacaktır.

Yukarıdaki örnekler uygulanan faiz oranlarındaki değişikliğin kazançların bir taraftan diğerine ne kadar kolayca aktarıldığını gözler önüne sermektedir. Dolayısıyla nakit havuzu yapılarına iştirak eden şirketlerin bu yapılardan grubun sağladığı menfaatten kendi payına uygun bir şekilde menfaatlenip menfaatlenmediğini ele almak gerekmektedir.

Türk şirketlerinin nakit havuzu yapılarından borç alan olması durumlarında ödenen faiz oranının emsallere uygun faiz oranlarından daha düşük olması şartıyla çok fazla vergisel riskle karşılaşılmaz.  Borç alan taraf olarak nakit havuzu yapısına iştirak edilmesiyle emsal faiz oranlarından daha düşük bir faiz oranıyla borçlanmak yoluyla Türk şirketi menfaat sağlamış demektir. Bununla birlikte sağlanan borcun tutar itibariyle örtülü sermaye kapsamına girip girmediği değerlendirilmelidir. Karşı tarafın banka veya finansal kurum olması bu borcun banka kredisi olduğunu tek başına göstermez. Örtülü sermaye değerlendirmesinde bu durum özellikle önemlidir.

Nakit havuzu yapılarının emsallere uygunluğunun araştırılması esnasında olası mükellef iddiaları, nakit havuzu yapılarının sadece ilişkili işletmeler arasında görüldüğü bu nedenle de bu yapılardan yapılan borçlanmalar ve bu yapılara yapılan katkıların faiz oranı açısından en gerçekçi seçeneğin ilişkisiz bankaların verdiği faiz oranlarının kullanılması olduğu şeklinde olması beklenir.

Bununla birlikte nakit havuzu yapılarına bütüncül bir şekilde yaklaşmak gerekir. Bu nedenle de nakit havuzu yapısından bu yapıya dâhil olan şirketlerin sağladığı toplam menfaat tüm katılımcılar arasında bunların katkıları nispetinde paylaştırılmalıdır. Çünkü mükelleflerin iddia edebilecekleri gibi en gerçekçi seçeneğin yani ilişkisiz bankaların verdiği faiz oranlarının bu yapılara verilen katkılar ve bu yapılardan gerçekleştirilen borçlanmalarda kullanılması, nakit havuzu yapısının sunduğu pazarlık gücünü yok saymaktadır.